វត្តកោះកែវសិរី

បើចេញផុតពីទីក្រុងត្រាវិញ  ធ្វើដំណើរតាមដងផ្លូវភ្លោះនៃផ្លូវជាតិលេខ៥៣  ឆ្ពោះទៅទីក្រុងហូជីមិញប្រមាណ៧គីឡូម៉ែត្រ។  ផុតពីមជ្ឈមណ្ឌលវប្បធម៌ខេត្តភ្លាមគេនឹងជួបប្រទះវត្តខ្មែរមួយដែលមានអាយុកាលដ៏ចំណាស់ទី២ក្នុងចំណោមវត្ត១៤៣​​ក្នុងខេត្ត  នោះគឺវត្ត«កោះកែវសិរី»។  វត្តនេះស្ថិតនៅអនុសង្កាត់លេខ៦សង្កាត់លេខ៨ក្បែរស្ពានមួយដែលអ្នកស្រុកធ្លាប់ហៅថា  «ស្ពានជើងកោះ»។

          វត្តនេះ  បានចាប់ផ្តើមកសាងឡើងនៅគ.ស៦១៣  ក្នុងសតវត្សរ៍ទី៧។បុព្វហេតុដែលវត្តមាននាមថា កោះកែវសិរីនោះ គឺតាមថេរដីកានៃព្រះចៅអធិការមួយអន្លើដោយគណ:អារាមាភិបាលវត្តចាស់ៗមួយចំនួន  ពួកគាត់បាននិទានតៗ

គ្នាជាច្រើនជំនាន់មកហើយ  ជាប់ទាក់ទងនឹងពាក្យថា«កោះ»នោះ មានអត្ថន័យយ៉ាងសមស្របគួរកត់សំគាល់។  ពាក្យថា«កោះ»  តាមភាសាខ្មែរចាត់ជាពាក្យពហុន័យមួយគឺ៖  ទី១កោះជាកិរិយាសព្ទមានន័យថាកោះហៅ  ឧទាហរហ៍ដូច ល្បះថា ឆ្កែកោះអណ្តើកឬយកស្ករទៅកោះទឹកកុំអោយស្រមោចរោម...។  ទី២កោះជានាមសព្ទមានន័យថាអវយវ:ក្នុងពោះបក្សីដូចកោះមាន់  កោះទា...។ ទី៣កោះជានាមសព្ទមានន័យថាទីដីទួលខ្ពស់មួយឬភ្នំមួយដែលមានទឹកទន្លេទឹកសមុទ្រព័ទ្ធជុំវិញក៏ហៅថាកោះដែរ។ ដូច្នេះកោះនៅតំបន់ត្រាវិញយើងគ្មានភ្នំឡើយគឺសំដៅយកនាមតាមទីដីទួលខ្ពស់ដុះឡើងមុន។  តាមបុរាណាចារ្យគាត់បានអោយដឹងថាតំបន់នេះពីយូរយារណាស់មកហើយមានដំបូកកោះដល់ទៅ៥ឯណោះដែលនៅក្បែរៗគ្នា។  ដំបូកកោះទី១ហៅថាកោះគោកគឺកន្លែងវត្តកោះនេះតែម្តង។ ​ដំបូកកោះទី២គឺហៅថាកោះអ្នកតាអង្គរ។  ដំបូកកោះទី៣ហៅថាកោះអ្នកតាដំបូក។  ដំបូកកោះទី៤ ហៅថាអ្នកតាប្រាំពីរ។  ដំបូកកោះទី៥ហៅថាអ្នកតាមោក្ខ។  តាមការនិទានកោះគោកគឺ  តានាមកែតមានមុខមុនគេ។  

          ព្រះចៅអធិការដែលកសាងវត្តកោះដំបូងបង្អស់មានព្រះនាមថា«យោគ»។រីឯញោមវត្តវិញមាននាមថា«កែវ»។  ហេតុនេះ  ប្រហែលជាតាកែវគាត់ជាអ្នកមានស្នាដៃដ៏ធំធេងប្រគេនដីធ្លីឬជួយស្ថាបនាវត្តអារាម  បានជាយកនាមថា

«កោះកែវ» រីឯភ្ជាប់នឹងពាក្យ«សិរី»​  មានន័យថាស្រីសួស្តី  សេចក្តីសុខ  សេចក្តីចំរើន។ ចាប់តាំងពីកសាងវត្តរហូតមកទល់បច្ចុប្បន្ន វត្តនេះមានព្រះចៅអធិការដល់ទៅ៣៦ជំនាន់ទៅហើយ។ ​

          វត្តនេះ  មានផ្ទៃដីធំទូលាយប្រមាណជាង៣ហិកតា។ ទីធ្លាវត្តមានព្រះវិហារ កុដិ  សាលារៀន  ជាពិសេសនៅមានឧបដ្ឋានសាលារតមួយខ្នងសង់តាមក្បូរក្បាច់ពីបុរាណ។ ខាងកើតព្រះវិហារមានចេតិយមួយដែលបញ្ចុះព្រះអដ្ឋិធាតុ  

នៃព្រះតេជគុណជាព្រះចៅអធិការដែលបានកសាងវត្តដំបូងគេបង្អស់។ខាងត្បូងព្រះវិហារ  រុក្ខជាតិតូចធំប្រណាំងគ្នាដុះឡើងខ្ពស់ត្រដែត។  បក្សាបក្សីមកជ្រកកោននៅទីដ៏សុខសាន្តនេះ។  ពីដើម  វត្តនេះជាទីប្រជុំនៃពុទ្ធបរិស័ទគ្រប់ទិសទីនៃកោះទាំង៥ដែលបានពោលរួច។  ប៉ុន្តែខាងក្រោយមក  នៅក្បែរវត្តកោះនេះ  បានកសាងវត្តជាច្រើនទៀតដូច  វត្តអង្គររាជបូរី  វត្តកំពង់ថ្មទ័ព  វត្តគោក...។  ដូច្នេះពុទ្ធបរិស័ទចែករំលែកគ្នានិយមទៅវត្តណាដែលនៅជិតភូមិកំណើតខ្លួនរស់នៅ។  រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ  ចំនួនពុទ្ធបរិស័ទចំណុះជើងវត្តមានចំតិចតួចណាស់។  ទោះជាចំណុះជើងវត្តតូចក៏ដោយប៉ុន្តែព្រះចៅអធិការនិងបរិស័ទទាំងឡាយមានការឧបត្ថម្ភគាំទ្រសមណ:សិស្សនិងសិស្សដែលបាននិមន្តនិងអញ្ជើញមកសិក្សារៀនសូត្រយ៉ាងពេញទំហឹង។  ឆ្នាំណាក៏ដូចឆ្នាំណា  វត្តតែងបើកសាលារៀនសម្រាប់ព្រះសង្ឃនិងកុមារាកុមារីដើម្បីក្រេបជញ្ជក់យកនូវ

ចំណេះដឹងប្រកបដោយជោគជ័យ។  កាលខ្ញុំនៅជាសមណ:សិស្ស  ក៏ធ្លាប់បានមករៀនអក្សរសាស្រ្តខ្មែរនៅវត្តនេះផងដែរ។ 

បើគិតពីឆ្នាំ១៩៧៥មកទល់បច្ចុប្បន្ន  វត្តបានចូលរួមវិស័យអប់រំ  ក្នុងការអប់រំបណ្តុះបណ្តាលខាងភាសាបាលីខ្មែរជូនដល់ជនរួមជាតិខ្មែរយើង  ខ្លះក្លាយខ្លួនជាបញ្ញវ័ន្ត  ខ្លះជាគ្រូបង្រៀន  ខ្លះជាបុគ្គលិករដ្ឋ...ច្រើនកុះករដើម្បីរួមចំណែកកសាងប្រទេសជាតិមាតុភូមិវៀតណាមយើងមួយថ្ងៃអោយកាន់តែមានភាពអភិវឌ្ឍន៍ជាលំដាប់៕                                      ថាច់ដើយ