ĐBSCL đối mặt nhiều thách thức về kinh tế, xã hội và môi trường trong phát triển

Lãnh đạo VCCI Cần Thơ phát biểu tại lễ công bố báo cáo kinh tế thường niên vùng ĐBSCL.

Ngày 01/8, tại Cần Thơ, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) tổ chức Lễ Công bố Báo cáo Kinh tế Thường niên đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) năm 2022 (AMDER 2022).

Báo cáo Thường niên 2022 là công trình nghiên cứu hợp tác bởi VCCI Cần Thơ và Trường Chính sách Công và Quản lý Fulbright (FSPPM) với sự tham gia các chuyên gia đầu ngành trong các lĩnh vực.

Tham dự lễ công bố có các đồng chí Ủy viên Trung ương Đảng: Nguyễn Thành Phong, Phó trưởng Ban Kinh tế Trung ương; Lê Minh Hoan, Bộ trưởng Nông Nghiệp và Phát triển nông thôn, lãnh đạo các tỉnh, thành phố vùng ĐBSCL, các nhà khoa học, các tổ chức quốc tế.

Đây là năm thứ hai Báo cáo Kinh tế Thường niên ĐBSCL được thực hiện và là báo cáo đầy đủ và duy nhất về một vùng kinh tế trên cả nước.

Báo cáo thường niên gồm các nội dung sau: Tổng quan về kinh tế thế giới và trong nước; cập nhật kinh tế ĐBSCL và mục tiêu điểm sẽ tập trung vào một số chủ đề có tính chọn lọc, đặc biệt quan trọng đối với ĐBSCL.

Về kinh tế ĐBSCL trong năm qua, kết quả nghiên cứu cho thấy, điểm sáng lớn nhất của ĐBSCL trong hai năm 2020-2021 là nông nghiệp. Bất chấp dịch bệnh trong năm 2021, khu vực nông nghiệp của ĐBSCL vẫn tăng trưởng mạnh (3,4%), cao hơn hẳn so với mặt bằng chung của cả nước. Xuất khẩu nông thủy sản của Vùng đóng vai trò then chốt trong việc duy trì thặng dư thương mại cho Việt Nam. Tuy nhiên, một mình ngành nông nghiệp không đủ sức vực dậy nền kinh tế ĐBSCL vì khu vực công nghiệp và dịch vụ chiếm tới hơn 70% GRDP của vùng đều tăng trưởng âm, ước tính lần lượt là -0,8% và -1,8%.

Điều đáng lưu ý là năng lực cạnh tranh nông nghiệp của ĐBSCL, trong giai đoạn 2015-2020, tốc độ tăng năng suất lao động nông nghiệp trung bình ở ĐBSCL rất cao, lên tới 9,03%/năm, gấp hơn 2 lần so với khu vực công nghiệp (4,39%) và dịch vụ (3,82%). Điều này cho thấy ĐBSCL vẫn còn nhiều tiềm năng chuyển đổi cơ cấu và tăng năng suất. Tất nhiên, việc hiện thực hóa tiềm năng này tùy thuộc vào chiến lược và chính sách phát triển đúng đắn.

Báo cáo chỉ ra ĐBSCL phải đối diện nhiều thách thức lớn nằm ở ba phương diện: kinh tế, xã hội và môi trường.

Tiến sĩ Vũ Thành Tự Anh, Trường Đại học Fulbright Việt Nam, đồng tác giả báo cáo cho biết, ĐBSCL được giao sứ mệnh đảm bảo an ninh lương thực quốc gia, chính sách kiên quyết giữ đất lúa đã giúp Việt Nam xóa đói và trở thành quốc gia xuất khẩu gạo hàng đầu, nhưng lại không giúp Việt Nam trở nên thịnh vượng. Nền nông nghiệp của ĐBSCL chậm hiện đại hóa, nền nông nghiệp vẫn dựa chủ yếu vào kinh tế nông hộ với diện tích đất canh tác nhỏ và manh mún, là rào cản quan trọng cho việc chuyển trọng tâm từ sản xuất nông nghiệp sang kinh tế nông nghiệp. Nguồn vốn đầu tư hạn chế.

Những thách thức này làm tốc độ tăng trưởng GRDP của ĐBSCL thấp, chỉ đạt 5,31%/năm trong giai đoạn 2016-2020, thấp nhất trong bốn vùng kinh tế trọng điểm. Hệ quả là ĐBSCL mặc dù giàu có về tài nguyên, phong phú về tiềm năng nhưng tiếp tục tụt hậu về mặt kinh tế.

Thách thức về phương diện xã hội là thiếu việc làm ở nông thôn. Tình trạng di cư, sự chênh lệch về mức sống và cơ hội việc làm dẫn đến luồng di cư từ ĐBSCL lên các đô thị và khu công nghiệp ở vùng Thành phố Hồ Chí Minh. Tình trạng nghèo, thu nhập bình quân đầu người của ĐBSCL trong năm 2019 là 3,9 triệu đồng/tháng, thấp hơn mức 4,2 triệu đồng/tháng của cả nước. Nguồn nhân lực, kỹ năng của lao động còn thấp.

Về phương diện môi trường, các công trình thủy điện thượng nguồn làm giảm đáng kể lượng phù sa và cát do bị các hồ chứa giữ lại. Hệ quả là gây ra sạt lở bờ sông và làm đất bạc màu, nước mặn từ biển tràn vào làm hơn một nửa diện tích tự nhiên bị nhiễm mặn.

Báo cáo tiếp tục phân tích và chỉ ra rằng trong nhiều năm qua, hạ tầng đường bộ là một điểm nghẽn cơ bản kìm hãm sự phát triển của vùng ĐBSCL. Những yếu kém cố hữu về cơ sở hạ tầng giao thông của ĐBSCL cũng được bộc lộ qua hiện trạng cao tốc của ĐBSCL chỉ có 6,7% chiều dài đường cao tốc cả nước. Giao thông đường thủy nội địa đóng vai trò quan trọng ở ĐBSCL nhưng lại thiếu đầu tư trầm trọng với ngân sách đầu tư giảm từ 2-3% tổng ngân sách đầu tư giao thông trong giai đoạn 2011-2015 xuống chỉ còn 1,2% trong giai đoạn 2016-2020. Cho đến thời điểm này, ĐBSCL chưa có một cảng biển quốc tế thực thụ.

Trên cơ sở quy hoạch tích hợp vùng ĐBSCL đã được Chính phủ phê duyệt, Báo cáo cũng đưa ra khuyến nghị để Đảng, Chính phủ, Quốc hội, các địa phương vùng ĐBSCL cần thực hiện đồng bộ các giải pháp khắc phục khó khăn, biến thách thức thành cơ hội, tháo gỡ điểm nghẽn về hạ tầng giao thông, chất lượng nguồn nhân lực, bảo vệ môi trường… để ĐBSCL phát triển nhanh, bền vững.

Các cấp, các ngành cần hành động quyết liệt để đạt được các mục tiêu, nhiệm vụ trong quy hoạch tích hợp. Nếu không nhiều năm nữa, các thách thức của vùng vẫn hiện hữu và ĐBSCL vẫn là vùng trũng trong phát triển kinh tế - xã hội.