“Đất lành", tập truyện ký tiêu biểu của Đặng Tấn Đức

Đặng Tấn Đức (1955 - 2004), là Hội viên Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh Trà Vinh, Hội viên Hội Văn nghệ Dân gian Việt Nam. Ông đã cho xuất bản các tác phẩm như: Đất lành, Bắt bóng (tập truyện ngắn, NXB Văn học Nghệ thuật Cửu Long, 1991). Ngoài ra, ông còn một số tác phẩm in chung. Thành tựu văn học của tác giả cũng được ghi nhận qua các giải thưởng như: giải Nhất ký văn học tỉnh Trà Vinh (1995), giải A truyện ký của Hội Liên hiệp văn học Việt Nam (2000). 

Đất lành là tập truyện ký tiêu biểu của Đặng Tấn Đức. Tập truyện ký có tất cả 08 bài viết được tác giả chia làm 02 phần: bút ký và truyện ký. Trong bút ký có 05 bài viết, phần truyện ký có 03 bài viết như một sự ý thức khá rõ rệt: Đất và người Trà Vinh. Bài viết mở đầu cho tập ký mang tên Âm vang Ba Động.

Bài ký bắt đầu từ việc truy nguyên địa danh Ba Động qua các căn cứ sử liệu đáng tin cậy như Gia Định thành thông chí của Trịnh hoài Đức, Địa bạ Nam kỳ (1836) thời Minh Mạng nhằm giúp người đọc có thể hình dung một khá rõ nét  quá trình hình thành địa danh. Từ cái nhìn trìu mến thương yêu đối với Đất lành quê hương, Đặng Tấn Đức cũng đã có những khám phá thú vị trong bài viết "Quê hương với những cánh cò".

Thiên bút ký này viết về Chùa Cò (chùa Nodol) thường được gọi là chùa Vườn Cò, chùa Giồng Lớn, tọa lạc tại ấp Cây Da, xã Đại An, huyện Trà Cú, tỉnh Trà Vinh. Trong thiên bút ký Một thoáng Cồn Bàng, nói là một thoáng nhưng kỳ thực đọc bài ký người đọc hiểu đến tận chân tơ kẻ tóc bởi người viết đã dày công khắc họa những nét đặc sắc nhất của một vùng đất từ nhiều phương diện. Bên cạnh niềm vui sướng trước những thay đổi của quê hương khi những công trình thủy lợi lớn như Tầm phương (tên của bài bút ký), tác giả cũng đã trải lòng trước sự trù phú "Bên cù lao Tân Qui". Ở trên mảnh đất cù lao này, tác giả đã tái hiện những gian khó mà con người nơi đây phải đối mặt trong buổi đầu đặt chân lên mảnh đất này tìm kế sinh nhai.

Phần thứ hai của tập bút ký, Đặng Tấn Đức tập trung vào việc khắc họa phẩm cách anh hùng của người Trà Vinh qua 03 bài truyện ký: Trên vùng đất anh hùng, Đặng Trung Tiến, Sáu Cường. Bài ký Trên vùng đất anh hùng có thể xem là bản anh hùng ca của người dân Long Đức trong việc bảo vệ Đền thờ Bác như một biểu tượng thiêng liêng. 02 tác phẩm còn lại tác giả tập trung khắc họa 02 chân dung huyền thoại: Đặng Trung Tiến và Sáu Cường (tên thật là Nguyễn Phước Cường). Người đọc khi tiếp cận 02 bài viết này dễ dàng nhận thấy một đặc điểm thi pháp chung Nhân vật được khắc họa từ lai lịch, hành trạng với những chiến công đậm màu huyền thoại và cuối cùng là sự hy sinh anh dũng. Tuy có điểm chung ấy nhưng với từ nhân vật, tác giả lại có những khám phá rất riêng tạo nên nét đặc sắc của từng nhân vật không bị "trùng màu". 

Mặc dù vẫn còn sự chênh lệch về chất lượng nghệ thuật giữa các văn bản trong cùng tập truyện ký nhưng nhìn chung có thể nói Đất lành là thành công bước đầu của thể loại ký ở Trà Vinh sau thời kỳ đổi mới. 

TRẦM THANH TUẤN